Goi-mendiko lakuak eta zohikaztegiak Pirinioetako paisaiaren elementu ikonikoak dira, eta oso urrakorrak dira klimaren aldaketaren eta presio antropiko gero eta handiagoaren aurrean. Pirinioetan goi mendiko mila laku baino gehiago inbentariatu dira, gehienak 2.000 eta 2.500 metro bitarteko altitudean, hedadura eta altitude irizpide ezberdinen arabera. Guztira, 25 metrotik gorako sakonera duten 90 laku daude, eta horietatik 47k 40 metrotik gora dituzte. Zohikaztegiak, ur saturazio baldintzetan landare materia organikoa metatzen duten ekosistemak dira. Pirinioetan, gehienak "fen" motakoak dira, eta prezipitazioek, azaleko urek edota lurpeko urek elikatzen dituzte. Beraien eraketa topografiaren eta klima eta hidrologia baldintzen araberakoa da. Pirinioetako zohikaztegi gehienak deglaziazioaren ondoren sortu ziren, eta materia organikoa pilatzen jarraitu dute gaur egun arte. Ez dago Pirinioetako zohikaztegien inbentario osorik, klima atlantikoagoko beste mendi batzuetan baino gutxiago diren arren.
Aintzira eta zohikaztegi horien ezaugarriek (altitude handia, eguzki eta UV erradiazioa, ultraoligotrofia, mantenugaien eskasia, oso ur diluituak, tenperatura baxuak, izotz-geruza hainbat hilabetez, etab.) oso sentsible bilakatzen dituzte faktore klimatikoen aurrean (tenperatura eta prezipitazio erregimenen aldaketak, haizeak, etab.). Alde batetik, Pirinioetako lurraldean gertatzen ari diren aldaketen “zaindari” dira, klima eta ingurumen gorabeheren eta harrera-arroetako aldaketen aurrean sentsibilitate handia dutelako. Bestalde, sedimentuetan paisaiaren, ur-sistemaren eta prozesu biologikoen eta abiotikoen seinale konplexuak eta azken mendeetan edo milurtekoetan izan duten bilakaera artxibatzen dituzte.
Milaka urtetan zehar, ekosistema horiek bioaniztasun konplexuari eutsi diote, karbono-hustubideez baliatuta eta baliabide hidrikoak eta artzaintzarako habitatak emanez, eta oraintsuago, baita turismorako habitatak ere. Azken hamarkadetan, mendiko gune askotako ekonomiak gero eta mendekotasun handiagoa du, neguko kirolekn eta udako txangozaletasunarekin lotutako jarduera turistikoen aurrean. Goi-mendiko elementu berezietako batzuk, glaziarrak, iboiak, zohikaztegiak eta tundra alpinoaren ekosistemak, adibidez, Pirinioetako lurraldeetan babes-figura aldakorrak eta kontserbazio-neurriak dituzten tokiko ekonomiak dinamizatzen dituzten elementuak dira. Goi-mendia Pirinioetako, gero eta ur-premia handiagoak eta nekazaritza eta giza kontsumorako energia-baliabideak dituen eskualdeko, lurralde guztietako ur-aletegia, energia-fabrika eta jolastokia da. Ekosistema horiek mendien garapen jasangarriaren esparruan kontserbatzea erronka eta aukera da lurralde pristinotzat hartzen direnetan aldaketa globalak dituen ondorioez jabetzeko.
Lakuetan aurreikusi daitezkeen eraginak
Munduko mendi guztien garaiera handieneko eremuak, etorkizuneko agertokiek klimaren aldaketaren eraginik handiena erakusten duten tokiak dira. Goi-mendiko lakuetan eta zohikaztegietan eta horien harrera-arroetan aurreikusitako eragin nagusiak haien ezaugarri fisikoen, kimikoen eta biologikoen aldaketarekin lotuta daude, ur-eskuragarritasunaren aldaketari eta tenperaturen igoerari erantzuteko. Altuera horietan, aintzirako uraren berotze zuzena ez ezik, aintziraren izotzezko estalkiaren iraupena eta bere arroan dagoen mantu nibela ere garrantzitsua da. Beste prozesu batzuen artean, aldaketak aurreikus daitezke izozte eta desizozte zikloan, komunitate jakin batzuen motan eta ugaritasunean eta uren konposizio kimikoan (alkalinotasuna). Goi mendiko lakuen estatus trofikoan aldaketak antzeman dira munduko mendi gehienetan, klimaren aldaketak eragindako erregimen termikoan eta haizeteetan izandako aldaketei lotuta. Pirinioetako ekosistema horietan klimaren aldaketaren eraginak tenperatura-erregimenen aldaketekin daude lotuta batez ere, eta oso litekeena da efektu hori etorkizunean nabarmen bizkortzea. Eredu batzuek iragartzen dutenez, lakuetako azaleko uraren tenperatura 10ºC baino gehiago igoko da XXI. mendean, eskuragarri dauden behaketekin bat etorriz, laku horietan azken 11.700 urteetan (Holozenoan) izandako aldaketak gaindituz.
Ez da ahaztu behar, gainera, lakuekin eta zohikaztegiekin lotuta, hezeguneetako eta elurzuloetako landare-komunitateak daudela, eta baita espezie boreoalpino asko ere, banaketaren mugan, eta, horregatik, edozein aldaketa termikoren edo prezipitazio-patroiaren aurrean bereziki urrakorrak direla.
Klimaren aldaketaren beste zeharkako ondorio batzuk daude, glaziarren eta etengabe izoztutako lurzoruen (permafrost) fusiotik eratorritakoak; bereziki, metal trazatuak edo kutsatzaile organiko iraunkorrak askatzea eta materia organikoaren eta lotutako kutsatzaileen mobilizazioa areagotzea.
Klimaren aldakortasunak eragindako inpaktu horiei giza jarduerek eragindakoak gainjartzen zaizkie. Pirinioetako lakuek, urrun egon arren, eragin antropiko handiak izan dituzte azken milurtekoetan: metal astunak erromatarren garaitik daude; garaiera ertainean dauden harrera-arroen deforestazioa eta abeltzaintzaren presio handia Erdi Arotik jasan da. Arrainak sartzea ere antzinako jardunbidea da (lehen erreferentziak XV. mendekoak dira). XX. mendean zehar eragin nagusiak urtegi hidroelektrikoak eraikitzea eta neguko eta udako kirolekin lotutako turismoaren eta azpiegituren gorakada izan dira.
Zohikaztegietan aurreikus daitezkeen inpaktuak
Zohikaztegietan aurreikus daitekeen eragin nagusia haien degradazioa da, urak hartutako azalera galtzearen ondorioz. Aldaketa horiek eragina izango dute ekosistemek karbonoa biltegiratzeko, uren kantitatea eta kalitatea erregulatzeko eta bioaniztasuna zaintzeko duten gaitasunean, eta zerbitzu eko-sistemikoen galera eragingo dute. Aldaketa hidrologikoek zohikatzaren pilaketan eta deskonposizioan ere izango dute eragina, eta berotegi-efektuko gasen isurketa areagotu dezakete. Udako tenperatura altuagoen ondorioz basoaren mugaren goranzko igoerak basoa zohikaztegi irekietan hedatzea eragin dezake, albedoa murriztu eta berotze globalak errefortzu positiboa izatea lortuz. Torrentzialtasuna handitzeak zohikaztegien higadura areagotu dezake, eta, gainera, drainatzearen eta gehiegizko artzaintzaren ondorioz handitu egin daiteke.
Klimaren aldaketen eta hidrologiako tokiko aldaketen efektu konbinatuek ondorio garrantzitsuak izango dituzte zohikaztegietan bizi diren edo zohikaztegiak erabiltzen dituzten landareen eta animalien banaketan eta ekologian. Giza jarduerek zohikaztegiek klimaren aldaketaren aurrean duten urrakortasuna areagotzen dute. Drainatzeak, erretzeak edo gehiegizko artzaintzak karbono-isuriak anplifikatuko ditu, batez ere.
Egungo erronkak
Giza jardueren foku nagusiak urrun egon arren, zaila da klimaren aldaketak goi-mendiko aintzira eta zohikaztegi sistemetan duen eragina jarduera antropikoen (turismoa, mantenugaiak uztea, baliabide hidrikoak erabiltzea, etab.) ondorioetatik bereiztea. Gizakiaren eragina zenbait kasutan erabakigarria izan badaiteke ere, tenperaturaren igoerak arrisku handiagoko egoeran jar ditzake goi-mendiko sistema horiek, komunitate biologikoak estres-maila handiagoan jartzen baititu.
Ekosistema horien ezaugarriei buruzko informazioa (inbentario xehatuetatik hasi eta prozesu biogeokimikoen kuantifikaziora) xehaturik ez izateak eta denbora-serie luzerik ez egoteak mendiko sistema horiek klimaren aldaketaren eta aldaketa antropikoaren presioen aurrean duten erresilientzia ezagutzea eragozten du.
Pirinioetako goi-mendiko lakuetan eta zohikaztegietan klimaren aldaketaren –eta giza jardueren– ondorioak kudeatzeko, epe luzerako monitorizazio-planak behar ditugu, ekosistema horietan aurrera eramaten diren prozesu konplexuak hobeto ezagutzeko eta ereduen ziurgabetasuna murrizteko, kudeaketa jasangarriko politika adostuak aurrera eramateko dugun gaitasuna hobetzeko.
KLIMAREN ALDAKETAREN PIRINIOETAKO BEHATOKIA
Avenida Nuestra Señora de la Victoria, 8
22.700 - Jaca
Huesca - Espainia
+34 974 36 31 00
info_opcc@ctp.org